Παλαιοανθρωπολογικές έρευνες στη θέση Απήδημα (σε σπηλαιώδη κοιλώματα)

Το σπήλαιο Απήδημα βρίσκεται στην απόκρημνη παραλία της δυτικής Μάνης, δυτικά της Aρεόπολης. Η συστηματική έρευνα του σπηλαίου απέδωσε σημαντικότατα στοιχεία τόσο για την απώτατη Προϊστορία της Πελοποννήσου, όσο και για την Παλαιοανθρωπολογία του ελλαδικού χώρου γενικότερα.
Το Απήδημα βρίσκεται στο κατώτερο μέρος μιας απόκρημνης ακτής, που υπόκειται σε συνεχή θαλάσσια διάβρωση, η οποία έχει ως συνέπεια την εκτενέστατη διάβρωση των πλειστοκαινικών αποθέσεων.

Η ανασκαφική έρευνα πραγματοποιήθηκε σε τέσσερα καρστικά κοιλώματα, που βρίσκονται σε ύψος 4 έως 19 μέτρων από τη σημερινή θαλάσσια στάθμη. Bρέθηκαν αρχαιολογικά κατάλοιπα και σημαντικότατα ανθρωπολογικά ευρήματα, που ανήκουν σε έξι ή οκτώ άτομα, χρονολογημένα σε διαφορετικές χρονικές στιγμές της Παλαιολιθικής εποχής.

Σε μια μικρή εσοχή του ασβεστολιθικού τοιχώματος του σπηλαίου Α βρέθηκαν δύο κρανία (ΛΑΟ1Σ1 και ΛΑΟ1Σ2), ενσωματωμένα σε πλειστοκαινικό στρώμα οστεοπαγούς. Τα κρανία αυτά, μετά τον πρώτο μηχανικό καθαρισμό τους στα εργαστήρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, χρονολογήθηκαν αρχικά μεταξύ 100.000 και 300.000 χρόνων πριν από σήμερα και αποδόθηκαν, με καθαρά μορφολογικά κριτήρια, στον ανθρωπολογικό τύπο του Homo sapiens praesapiens. Στον ίδιο ανθρωπολογικό τύπο ανήκει και το κρανίο από το σπήλαιο των Πετραλώνων Χαλκιδικής (350.000 ή 200.000 πριν από σήμερα). Tα τρία αυτά κρανία αποτελούν τα σημαντικότερα μέχρι στιγμής ευρήματα της Κατώτερης Παλαιολιθικής στην Ελλάδα.
Για τα ευρήματα από το Απήδημα προτάθηκε από τους ανασκαφείς τους προσωρινά ο όρος Homo (sapiens) taenarius, δηλαδή Ταινάριος άνθρωπος. Oι χρονολογήσεις που δίνονται για τα ανθρωπολογικά αυτά ευρήματα, μέχρι την ολοκλήρωση του εργαστηριακού καθαρισμού και την απόλυτη χρονολόγησή τους με φυσικές μεθόδους, δεν θα πρέπει να θεωρούνται οριστικές.

Σε στρώματα της Ανώτερης Παλαιολιθικής, ερευνήθηκαν απολιθωμένα ανθρώπινα σκελετικά υπολείμματα, αναγόμενα στον τύπο του Homo sapiens sapiens, δηλαδή στον τύπο του σύγχρονου ανθρώπου. Το αντιπροσωπευτικότερο δείγμα αποτελεί σκελετός, που βρέθηκε ενταφιασμένος σε στάση συνεσταλμένη, και ανήκει σε γυναίκα ηλικίας 20±3 ετών. O σκελετός αυτός χρονολογείται στα 30.000 χρόνια και παραβάλλεται με τον άνθρωπο του Cro Magnon.

ΤΑΦΗ ΚΑΝΕΛΛΑΣ
Στους ανώτερους, άνω παλαιολιθικούς, στρωματογραφικούς ορίζοντες της θέσης έχουν βρεθεί παλαιοανθρωπολογικά ευρήματα που ανήκουν σε απολιθωμένες μορφές του Homo sapiens sapiens.

Το πιο σημαντικό από αυτά ήταν γυναικείος σκελετός, βιολογικής ηλικίας 20 περίπου ετών που βρέθηκε ενταφιασμένος στη σπηλιά Γ. Η αρχική εντύπωση που έδινε η ρωμαλέα διαμόρφωση των οστών του σκελετού, δημιουργούσε εσφαλμένη αντίληψη για τον ανθρωπολογικό προσδιορισμό του φύλου. Έτσι η εξέταση των ευρημάτων της λεκάνης ήταν αποφασιστική στη διάγνωση του γυναικείου φύλου του ατόμου στο οποίο δόθηκε η ονομασία "Κανέλλα" από το συνεργείο της ανασκαφής.

Η ταφή της Κανέλλας έδειχνε ιδιαίτερα φροντισμένη. Το σώμα της νεκρής είχε εναποτεθεί στην είσοδο της μικρής σπηλιάς, ακουμπισμένο στο αριστερό πλευρό σε στάση εμβρυακή με τα άκρα διπλωμένα και μαζεμένα προς το στήθος. Ως υποστύλωμα της κεφαλή που ήταν στραμμένη προς τον εξωτερικό χώρο της σπηλιάς, είχε χρησιμοποιηθεί λίθινη πλάκα πάχους 10εκ.

Εμπρός από τα πόδια της νεκρής είχε τοποθετηθεί δισκοειδής πέτρα που βρέθηκε να καλύπτει αριθμό οστέινων ευρημάτων, ανάμεσα στα οποία μια κνήμη νεαρού ελαφιού που είναι πιθανόν να αποτελούσε συμβολική προσφορά τροφής προς τη νεκρή. Στην περιοχή του κρανίου εντοπίστηκε σημαντικός αριθμός μικροσκοπικών θαλάσσιων κοχυλιών του είδους Nassa neritea,τα οποία έφεραν τεχνητή διάτρηση και είχαν προφανώς διακοσμητική χρήση, ως περιδέραιο της νεαρής γυναίκας.

Η Κανέλλα είχε ζήσει περίπου 30.000 χρόνια πριν από την εποχή μας και πρέπει να ανήκε στον ανθρωπολογικό τύπο του Cro-Magnon απολιθωμένη μορφή του Homo sapiens sapiens.

 


Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΠΙΤΣΙΟΥ
Επίκουρου Καθηγητή Ανθρωπολογικού Μουσείου (Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών).

04/10/2011