Γύθειο
Βρίσκεται 42 χλμ. νότια της Σπάρτης και είναι η έδρα του ομώνυμου Δήμου, όπου υπάγονται και οι οικισμοί Άγιος Κωνσταντίνος, Βουτρούβη, Γυριστά, Λίμνη, Μαρούλια, Πασσαβάς, Πριτσιώτικο και Σελινίτσα. Η πόλη είναι αμφιθεατρικά κτισμένη στους πρόποδες του βουνού Ακούμαρου (Λαρυσσίου κατά την αρχαιότητα), στο μυχό του Λακωνικού κόλπου.
Συνδέεται οδικά με την υπόλοιπη Μάνη και μέσω θαλάσσης με Νεάπολη, Κύθηρα, Πειραιά και Κρήτη. Στο Γύθειο καταλήγει η εθνική οδός από τη Σπάρτη και ο παραλιακός δρόμος από τη Σκάλα. Από εδώ συνεχίζει ο δρόμος για την Αρεόπολη και τη γνωριμία με τη Μάνη. Στο λιμάνι που πιάνει το φεριμπότ από Πειραιά συνδέει τη νότια Πελοπόννησο με τα Κύθηρα, ενώ λειτουργεί σταθμός ανεφοδιασμού, για τα σκάφη αναψυχής και στο καρνάγιο γίνονται επισκευές – συντηρήσεις.
Το Γύθειο έχει κατοικηθεί από τα Προϊστορικά χρόνια όπως μαρτυρούν και τα ευρήματα του σπηλαίου στη θέση Λακωνίς, κοντά στη πόλη του Γυθείου.
Σύμφωνα με την παράδοση όταν ο Θεός Απόλλωνας φιλονίκησε με τον Ηρακλή για τον μαγικό τρίποδα του μαντείου των Δελφών και στο τέλος συμφιλιώθηκαν, ο τόπος ονομάσθηκε ‘’Γύη Θεών’’ δηλαδή Γύθειο.
Ήταν το επίνειο και ο ναύσταθμος της αρχαίας Σπάρτης και αργότερα, στη Ρωμαϊκή εποχή και στα χρόνια της Φραγκοκρατίας ένα από τα κυριότερα εμπορικά λιμάνια της νότιας Πελοποννήσου με κατεργασία και εμπόριο πορφύρας, μαρμάρου, κλπ.
Στα Ρωμαϊκά χρόνια (195 π.χ.) το Γύθειο ήταν η πρωτεύουσα του Κοινού των Ελευθερολακώνων, με πληθυσμό 25.000 κατοίκους. Τότε κατασκευάσθηκαν το θέατρο της πόλης, η ακρόπολή της, τα δημόσια λουτρά, ναοί και αρκετά σπίτια με πλούσιο διάκοσμο και ψηφιδωτά, ενώ η πόλη διακοσμήθηκε με περίτεχνα αγάλματα.
Αργότερα η πόλη καταστράφηκε από σεισμό (το 375 μ.X.) και τμήματα των ερειπίων της αρχαίας πόλεως του Γυθείου βρίσκονται στο βόρειο άκρο της σημερινής πόλης. Ο επισκέπτης μπορεί να τα δει βυθισμένα στο βυθό της θάλασσας ανατολικά του σταδίου της. Πιο κάτω, στο βάθος του κόλπου, βρίσκονται τα Τρίνησα, το άλλοτε αγκυροβόλι της Σπαρτιάτικης αρμάδας.
Οι σωστικές ανασκαφές μέσα στη πόλη έχουν φέρει στο φως μνημεία σημαντικής αξίας: ψηφιδωτά, δημόσια κτίρια, κατοικίες με ωραία διακοσμητικά ψηφιδωτά δάπεδα, νεκροταφεία, καλή κεραμική, γλυπτά, νομίσματα, επιγραφές κλπ. Πολλά ευρήματα βρίσκονται στο αρχαιολογικό Μουσείο του Γυθείου.
Περίπου 11 χλμ. ΝΑ είναι τα ερείπια του μεγάλου φράγκικου κάστρου του Πασσαβά, κτισμένο τον 13ο αιώνα και 36 χλμ. προς την ίδια κατεύθυνση τα περίφημα σπήλαια Δυρού.