ΔΗΜΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΝΗΣ

Η πρώτη ταμπέλα που συναντάμε λέει Καρέα, Γέρμα, Κρυονέρι, ο δρόμος δεξιά, οδηγεί σε αυτά τα χωριά και καταλήγει στο Οίτυλο μετά από 18 χλμ.

Η πορεία μας ακολουθεί τον κεντρικό δρόμο Γυθείου - Αρεόπολης για να φτάσουμε στον Σταυρό, όπου οι ταμπέλες μας πληροφορούν ότι δεξιά πάμε για Κελεφά και αριστερά για Βαχό. Αν πάμε δεξιά, στα 5 χλμ. περνάμε μέσα από το χωριό και μετά από 800μ. καταλήγουμε στο κάστρο της Κελεφάς.
Χτισμένο το 17^ο αιώνα για την υπεράσπιση του σημαντικού για το Εμπόριο λιμανιού του Οιτύλου, το 1685 το καταλαμβάνουν οι Βενετοί μετά από πολιορκία. Παρέμεινε σ’ αυτούς μέχρι το 1715 οπότε το ανακατέλαβαν οι Τούρκοι.
Σήμερα εγκαταλελειμμένο στη μοίρα του περιμένει την αρχαιολογική υπηρεσία να κάνει κάτι για την συντήρησή του. Από εδώ ένας χωματόδρομος μας οδηγεί (με τα πόδια) στο Νέο 0ίτυλο (Τσίπα).
Συνεχίζουμε όμως στον κεντρικό δρόμο προς την Αρεόπολη. Μετά την μεγάλη στροφή αντικρίζουμε μια καταπληκτική θέα προς τον όρμο Οιτύλου. Στα πόδια μας βαθιά κάτω στην θάλασσα το Λιμένι, το Νέο Οίτυλο, το Καραβοστάσι και ψηλά απέναντι το Ομηρικό Οίτυλο. Αφού τραβήξουμε τις σχετικές φωτογραφίες συνεχίζουμε και φτάνουμε στην Είσοδο της Αρεόπολης στο σημείο που ο δρόμος δεξιά μας πάει για Καρδαμύλη - Καλαμάτα.

Αν η είσοδός μας, στην Αποσκερή Μέσα Μάνη γίνει από την βορειοδυτική πλευρά της Καρδαμύλης, το πρώτο χωριό που συναντάμε αν ακολουθήσουμε τον κατηφορικό δρόμο δεξιά μας, είναι η Χοτάσια και λίγα χιλιόμετρα κατόπιν στον κεντρικό δρόμο αριστερά, το Ελαιοχώρι.

Ο δρόμος συνεχίζει κατηφορικός και φτάνουμε στο Οίτυλο. Αριστερά ο δρόμος κατηφορίζει προς το χωριό - γνωστό από την Εποχή του Ομήρου - που επιβλέπει όλον τον όρμο του Οιτύλου και αρκετά μίλια βαθιά τον Μεσσηνιακό κόλπο.

Απέναντι το κάστρο της Κελεφάς στην δυτική είσοδο της Μέσα Μάνης, μαζί με το άλλο του Πασσαβά στην ανατολική είσοδο, 12 χιλιόμετρα απ' το Γύθειο, εξασφάλιζε τον έλεγχο ολόκληρης της χερσονήσου της Μάνης.

Το Οίτυλο τόσο γνωστό σε όλους, που το αναφέρει και ο Ιούλιος Βερν στο έργο του "οι πειρατές του Αιγαίου" έπαιξε μεγάλο ρόλο στις διεργασίες για την οργάνωση του ξεσηκωμού του 1821. Δίπλα στο χωριό το μοναστήρι των Ντεκούλων με θαυμάσιες λαϊκές αγιογραφίες.

Ο δρόμος «κουτρουβαλάει» με στροφές, μπροστά μας ο όρμος του Λιμενίου μέχρι όπου φτάνει το μάτι στον Μεσσηνιακό κόλπο.

Το Καραβοστάσι στα πόδια μας, στη μέση το Νέο Οίτυλο και απέναντι το Λιμένι με το "παλάτι" των Μαυρομιχαλαίων να ξεχωρίζει, προσφέρουν καταπληκτική θέα. Μετά από 4 χλμ. περίπου και αφού έχουμε περάσει από το Καραβοστάσι και το νέο Οίτυλο με την θαυμάσια παραλία και την πεντακάθαρη θάλασσα, με τις ψαροταβέρνας και τα καταλύματα ύπνου, φτάνουμε στο ψαροχώρι Λιμένι, πατρίδα του Πέτρου Μαυρομιχάλη όπου το «Παλάτι» - Πύργος που λειτουργεί σαν μουσείο κι εδώ, οι ψαροταβέρνες με τα φρέσκα ψάρια και τα τραπέζια πάνω στα βράχια της παραλίας .

Είναι σίγουρο πως θα σας προκαλέσουν να δοκιμάσετε τα προϊόντα των πεντακάθαρων νερών της Μάνης. Ανηφορίζουμε για την Αρεόπολη, την πρωτεύουσα του δήμου. Μετά από 4 χλμ. συναντάμε τον δρόμο που έρχεται από το Γύθειο, εκεί που είχαμε μείνει πριν. Μπαίνουμε στην Αρεόπολη.

Η Αρεόπολη απέχει 72 χλμ. από την Σπάρτη, 83 από την Καλαμάτα και 280 από την Αθήνα και τον Πειραιά. Το όνομά της το πήρε από τον θεό του πολέμου Άρη, ή κατ' άλλους επειδή είναι εκτεθειμένη στους δυνατούς ανέμους. Το παλιό της όνομα μέχρι το 1836 ήταν Τσίμοβα.

Εδώ είμαστε στην καρδιά της Μάνης, αν αφουγκραστούμε θ' ακούσουμε τους ήχους της. Αφήστε το αυτοκίνητο και περπατήστε στα στενά παλιά καλντερίμια του οικισμού. Επισκεφτείτε τον Ταξιάρχη ναό ανακαινισμένο το 1798 με το χαρακτηριστικό καμπαναριό του 1836. Εδώ εκκλησιάστηκαν οι Μανιάτες πριν ορκιστούν «Νίκη ή θάνατος» ξεκινώντας για την απελευθέρωση της υπόλοιπης Ελλάδας στις 17 Μαρτίου 1821. Δείτε το σπίτι του Στυλ. Μαυρομιχάλη, την πυργοκατοικία του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη επιβλητική αλλά εγκαταλελειμμένη, τον πύργο Πικουλάκη που προορίζεται για βυζαντινό μουσείο. Εδώ οι Μανιάτες απέκρουσαν τους Αιγυπτίους του Ιμπραήμ πασά όταν έκαναν απόβαση - πισώπλατα - στο Διρό.

Τον Πύργο Μπαρελάκου, το πυργόσπιτο Καπετανάκου που σήμερα λειτουργεί ως ξενώνας, το Εκκλησάκι του Αγ. Αθανασίου στην πλατεία Αθανάτων, την διπλή Εκκλησία της Παναγίας και του Αγ. Χαράλαμπου με λαϊκές αγιογραφίες του 1869, στην πλ. Νιαρχάκου, την Παναγία την Γεωργιάνικη του 18^ου αι., με ωραία ανάγλυφα στην εξωτερική τοιχοποιία, τον Αγ. Ιωάννη με αγιογραφίες του 18^ου αι. κοντά στον πύργο Πικουλάκη, τον Αγ. Νικόλαο του 18ου αι. με τον ενδιαφέροντα τρούλο, στη συνοικία Τσαλαπιάνικα κοντά στο δημοτικό σχολείο, ενώ πολύ κοντά προς το βουνό είναι το Κουσκούνι (Σωτήρας), με λίγα σπίτια και πύργους, που σαν μπαλκόνι αγναντεύουν το οροπέδιο μέχρι τη θάλασσα. Αφού εξερευνήσαμε τον οικισμό  με τα τόσα ενδιαφέροντα προεπαναστατικά χτίσματα, συνεχίζουμε για να γνωρίσουμε και τα υπόλοιπα μέρη. 

Προχωράμε πάντα νότια, 2 χλμ. μετά την Αρεόπολη ο δρόμος διακλαδίζεται αριστερά προς την ανατολική Μάνη, εμείς όμως συνεχίζουμε ευθεία, για τον Πύργο του Διρού. Αφού περάσουμε τον οικισμό Χαριά με το αξιοπρόσεχτο οχυρό συγκρότημα και τους πύργους των Αραπάκη, τον οικισμό Καλού και μερικούς άλλους γραφικούς οικισμούς, φτάνουμε στον Πύργο του Διρού.

Εδώ το καλοκαίρι του 1826 οι γυναίκες της Μάνης με τα δρεπάνια του θερισμού απόκρουσαν τους άνδρες του Ιμπραήμ πασά και τους καθυστέρησαν μέχρι να έρθουν οι άνδρες που μάχονταν στην Βέργα τον κύριο όγκο των δυνάμεων των Αιγυπτίων του Ιμπραήμ. Στις 23 Ιουνίου 1826 στο Διρό μεταξύ Τσίμοβας (Αρεόπολη) και Πύργου αποβιβάσθηκαν περισσότεροι από 3500 στρατιώτες, τους αντιλήφθηκαν κάποιες γυναίκες και με κωδωνοκρουσίες ειδοποίησαν παπάδες, γέρους και παιδιά για την εισβολή.

Στον οικισμό του Πύργου αξίζει, εκτός των άλλων, να δείτε το τοιχισμένο συγκρότημα και τον πύργο Σκλαβουνάκου στον συνοικισμό Πετρόλακο.

Τα σπήλαια του Διρού είναι 4 χλμ. από τον Πύργο προς την θάλασσα. Είναι τα ωραιότερα σπήλαια της Ευρώπης, πασίγνωστα σε όλον το κόσμο, επισκεφθείτε τα, θα μείνετε έκπληκτοι. Βέβαια δείτε στο παρακείμενο νεολιθικό μουσείο τα ευρήματα του σπηλαίου Αλεπότρυπα.

Ο επισκέπτης αφού θα βγει έκθαμβος από τα σπήλαια, μπροστά είναι η παραλία του Διρού πεντακάθαρη, σε προκαλεί να κολυμπήσεις στα νερά σας. Στην παραλία και στον οικισμό του Πύργου Διρού, βρίσκεις ενοικιαζόμενα δωμάτια, ξενώνες, μαγαζιά και ταβέρνες, εφάμιλλα της Αρεόπολης.

Τα μνημεία στη Μάνη  είναι τόσα πολλά που αξίζει κανείς να περπατήσει για να τα γνωρίσει αφήνοντας το αυτοκίνητο. Να γυρίσεις τριγύρω το βλέμμα στα καλντερίμια, στις ρούγες (πεζούλια μπροστά στα κεντρικά σπίτια), στις στέρνες, στις παλιές εκκλησίες, στα χαλάσματα. Να ξεφύγεις από την πεπατημένη και να χαθείς στ' απομεινάρια του παρελθόντος, που δείχνουν το Βυζαντινό μεγαλείο στην έκτασή του.

Λίγο μετά τον πύργο μπαίνοντας στο χωριό Τριανταφυλλιά στρίβεις δεξιά για Νικάνδρι και Χαρούδα.
Απρόσμενα ξεφυτρώνουν μπροστά σου μανιάτικοι πύργοι και πυργόσπιτα, επι το πλείστον διατηρημένοι σωστά. Δείτε την εκκλησία του Άη Γιώργη στην είσοδο στο Νικάνδρι με τις παλιές και περίφημες τοιχογραφίες.

Κάνετε μια στάση και δείτε πίσω σας ανατολικά τα αγέρωχα βουνά της Μάνης. Την προέκταση του Ταϋγέτου που κατεβαίνει επιθετικά στο Ταίναρο, στη θάλασσα του νότου.

Στενοί φιδίσιοι δρόμοι σε πάνε σε πύργους και πυργόσπιτα, στο περίφημο ναό των Ταξιαρχών (του 11^ου αιώνα) με την παλαιά αρχαία ή ρωμαϊκή στέρνα. Μακρύτερα δυτικά απλώνεται η θάλασσα.

Επιστρέφοντας στον κεντρικό δρόμο προς τον νότο και σε 2-3 χλμ. Στρίβεις αριστερά για να συναντήσεις τα χωριά Φραγκούλια – Δρύαλο – Παλαιοχώρα – Βάμβακα – Μπρίκι. Εκκλησίες πολύ παλιές, μονόχωρες, σχεδόν μικρές και μεγαλοπρεπείς πύργοι. Αλλά ανάμεσα από μια συνεχή γραμμή σπιτιών (παράλληλη του εθνικού δρόμου), αντικρύζεις από ψηλά τους διασκορπισμένους δυτικά οικισμούς (Τσόπακα, Καφιόνα, Κουλούμι, Αγγειαδάκι, κ.ά.) και κοιτώντας συνέχεια δεξιά αποκαλύπτεις στη μεριά της θάλασσας το κάστρο της Μαΐνης (Τηγάνι). 

Κατεβαίνοντας στο κεντρικό δρόμο συναντάς νεκροταφεία με μνημεία – τάφους και οστεοφυλάκια πέτρινα, που μοιάζουν με σπίτια μικρά με επιθετικό ύφος και αυτά. Μετά το σταυροδρόμι στον επαρχιακό δρόμο και αριστερά, συναντάς ένθεν και ένθεν το χωριό Λάκκος και λίγο μετά δεξιά το μικρό οικισμό Αγ. Γεωργίου. Στρίβεις αριστερά στα χωριά Μίνα, Πολεμίτα, Καρύνεια. Εδώ οι οικισμοί σε εντυπωσιάζουν, αν και αναπαλαιωμένοι στους πύργους και τα σπίτια.

Απέναντι είναι η θάλασσα του Μεζάπου με τις δυο παραλίες-χαλικιές να κοιτάνε στο Τηγάνι. Επιστρέφοντας στον εθν. Επαρχιακό δρόμο (στον Άη Γιώργη) πάλι ο δρόμος οδηγεί δεξιά του στον Μέζαπο, επίνειο των οικισμών που περάσατε και ευθεία πάντα προς νότο για ακόμα περισσότερες εκπλήξεις.

Αφού λοιπόν, περάσαμε παραδοσιακούς οικισμούς, βυζαντινές εκκλησίες και περιβόλια με ελιές, θυμάρι και φασκόμηλο, καταλήγουμε μετά από 13 χιλιόμετρα, από το χωριό του Πύργου Διρού, στο Νικλιάνικο, μια περιοχή με μεγάλη ιστορία.
Αν στρίψει κανείς δεξιά λίγο πριν την Κοίτα εκεί που οι ταμπέλες γράφουν Γαρδενίτσα, Σταυρί, μετά από 3 χλμ. φτάνουμε στο Σταυρί.

Στρίβουμε ξανά δεξιά και μετά από 1 χλμ., περίπου στον οικισμό Αγ. Κυριακή, αφήνουμε το αυτοκίνητο και συνεχίζουμε με τα πόδια 50' περίπου για να καταλήξουμε στο κάστρο της Μεγάλης Μαΐνης στο "κεφάλι" του ακρ. Τηγάνι. Περπατώντας ανάμεσα στις πέτρες, το μονοπάτι χάνεται πολλές φορές, αλλά μας οδηγεί το κάστρο που το βλέπουμε συνεχώς. Γυρίζοντας από το Τηγάνι στο Σταυρί, αν πάρουμε τον δρόμο δεξιά, καταλήγουμε στον οικισμό Κηπούλα. Από εκεί το μονοπάτι οδηγεί στο οροπέδιο που είναι από πάνω, σε υψόμετρο 300 μέτρων από τη θάλασσα.

Εκεί υπάρχουν ερείπια από ένα κάστρο, κατά μία άποψη ήταν το κάστρο της Ωριάς, απόρθητο από την θάλασσα με απότομους γκρεμούς 300 μ. Στα αρχαία χρόνια το ακρωτήριο αυτό λεγόταν θυρίδες, το σημερινό Κάβο Γκρόσσο.

Γυρίζουμε στον κεντρικό δρόμο και αμέσως βλέπουμε δεξιά την Νόμια και αριστερά την Κοίτα, δύο οικισμούς σχεδόν ενωμένους. Βρισκόμαστε στην κοιτίδα των Νικλιάνων, δηλαδή των δυνατών "σοϊλίδων" σε αντίθεση με τους "αχαμνόμερους" δηλ. τα σόγια που δεν είχαν δύναμη. Η Κοίτα η πολύπυργος, όπως την έλεγαν, είχε 21 πολεμόπυργους και 28 πυργόσπιτα. Σήμερα έχουν διασωθεί 11 πύργοι και - ευτυχώς - όλα τα πυργόσπιτα.

Μετά την Κοίτα συνεχίζοντας λίγο πιο νότια ο δρόμος δεξιά πάει για Κεχριάνικα, Κούνο και αριστερά στους Μπουλαριούς.

Ευθεία καταλήγουμε στον Γερολιμένα, ένα μικρό ψαροχώρι, όπου θα βρούμε ξενοδοχεία και εστιατόρια. Απέναντι δεξιά ο όγκος του ακρωτηρίου Πούντα επιβάλλεται με το μέγεθός του στο περιβάλλον.

Στον όρμο του Γερολιμένα χύνονται υπόγεια ρεύματα γι' αυτό, ακόμα και το καλοκαίρι τα νερά είναι παγωμένα. Αριστερά ο δρόμος περνάει από ένα σημείο "σεληνιακό", όλο πέτρα, καθαρά Μανιάτικο. Τεράστιοι όγκοι πέτρας το βουνό Προφήτης Ηλίας και σπαρμένος ο τόπος όλος με πέτρες μικρότερες, όλα τα μεγέθη.

Συνεχίζουμε την ξενάγηση μας φτάνοντας στα νοτιότερα δημοτικά διαμερίσματα του δήμου μας.
Μετά τον Γερολιμένα ο δρόμος μας οδηγεί στα Άλικα, το σταυροδρόμι που αριστερά πάει στα Τσικαλιά, στο Λιοντάκι, στο Πέπο, στα Μουντανίστικα, στο Κοτράφι.  

Εμείς ακολουθούμε τον δρόμο δεξιά, περνάμε από την Κυπάρισσο, την αρχαία Καινήπολη με τις 3 παλαιοχριστιανικές βασιλικές εκκλησίες του 5ου και 6ου αιώνα και συνεχίζουμε το δρόμο που ανηφορίζω για την γνωστή σε όλους Βάθεια.
Αντικρίζοντας τον οικισμό έτσι όπως έχει αναστηλωθεί από τον Ε.Ο.Τ., νομίζει κανείς ότι δεν έχει περάσει και πολύς καιρός από τότε που οι παλιοί Μανιάτες παρατηρούσαν το πέλαγος, αλλά και όλη την περιοχή για να δουν αν έρχονται πειρατές ή Τούρκοι.

Από εδώ ο δρόμος συνεχίζει και μας οδηγεί στο ακρωτήριο Ταίναρο: εδώ βρισκόμαστε πλέον στο νοτιότερο άκρο της ηπειρωτικής Ευρώπης. Μια ιδέα που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον είναι να κάνετε την ίδια διαδρομή ακτοπλοϊκά.

Ο επισκέπτης όμως πρέπει να γνωρίζει ότι σε όλη την διαδρομή ταξιδεύει ανάμεσα σε οικισμούς ( παλιές εκκλησίες, αγέρωχους πύργους), που δεν έχουν μεν καταλύματα (όλοι) αλλά παρέχουν ιδιαίτερη θέα ανάμεσα σε μυρωδιές από θυμάρι, φασκόμηλο και θάλασσας με κροτάλισμα βότσαλων, που αφήνουν στην διάθεση του καθ’ ενός την εξερεύνηση στο απύθμενο παρελθόν. Στο δε πρόσφατο παρελθόν μπορεί να πει κανείς ότι δείχνει σαν βυζαντινό παραμύθι.

Επιμέλεια ενότητας: Πουλίκος (Παύλος) Β. Κουράκος