Άϊ-Στράτηγος Μπουλαριών
Ψηλότερα από το
χωριό Πάνω Μπουλαριοί, στη συνοικία Δίπορο,
σώζεται μοναχικός, πλάϊ σε νεκροταφείο, ο
τρουλλαίος. σταυροειδής, δικιόνιος ναός του
Αρχαγγέλου Μιχαήλ, χρονολογούμενος στο
πρώτο μισό ή στις αρχές του 11ου αι. Για την
αρχιτεκτονική του μνημείου έχουν γραφή ως
τώρα αρκετά. Εδώ παρατίθενται λίγες
πρόσθετες παρατηρήσεις. Από παλιά ο R. Traquair
δημοσίευσε κάτοψη και κατά μήκος τομή του
ναού.
Η πρώτη σειρά πωρολίθων στο Ν τοίχο, η όποια αρχίζει από το επίπεδο της ποδιάς του παραθύρου, δεν έχει πλίνθους ούτε στους κατακόρυφους αρμούς, ούτε και στους οριζόντιους.
Κάτω από τη στέγη της Ν πλευράς του νάρθηκα, στην ίδια πλευρά του ΝΑ πλαγίου διαμερίσματος, στη ΝΔ και στην Δ πλευρά του τρούλλου διακρίνονται οδόντες οδοντωτού γείσου. Η παρουσία των οδηγεί στη σκέψη πως αρχικά ο ναός θα ήταν κεραμοσκέπαστος και πως οι πλάκες της τωρινής στέγης οφείλονται σε μεταγενέστερη επισκευή.
Το τοξωτό παράθυρο του τύμπανου της Ν κεραίας έχει πωρολίθινο λαξευμένο πλαίσιο, αγκαλιασμένο από μονή σειρά πλίνθων. Αριστερά του τόξου του παραθύρου τρία οριζόντια κομμάτια πλίνθων και πάνω από αυτό πέντε παράλληλες πλίνθοι κατακόρυφες. Και κοντά στη ΒΑ γωνία του Α τοίχου πέντε κομμάτια πλίνθων τοποθετημένα οριζόντια. Φαίνεται πως όπου κατά το κτίσιμο σχηματίζονταν κενά τα συμπλήρωναν με κομμάτια πλίνθων. Το πωρολίθινο πλαίσιο του παραθύρου στην Α πλευρά του τρούλλου περιβάλλει διπλή σειρά μονών πλίνθων. Στη ΝΑ πλευρά του ένα τμήμα έχει διπλή σειρά οριζόντιων πλίνθων.
Ο τρούλλος του ναού δεν έχει στις γωνιές ψευδοκιονίσκους. Οι πλευρές του είναι άνισου πλάτους. Κανονικότερα από τα σφαιρικά τρίγωνα του τρούλλου της εκκλησίας είναι τα σφαιρικά τρίγωνα της ασπίδας του προστώου, το οποίον ο Megaw θεωρεί ως μεταγενέστερη προσθήκη του 12ου αι.
Ο τρούλλος του ναού είναι επιμηκέστερος από Α προς Δ. Η κατακόρυφη ταινία κάτω από τη βάση του τρούλλου, στο εσωτερικό της εκκλησίας, είναι υψηλότερη προς Α και αντίθετα χαμηλότερη προς το βορρά και το νότο. Οι ατέλειες του κτηρίου μάλλον οδηγούν στις αρχές του 11ου αι.
Του Νικολάου Δρανδάκη, καθηγητή Πανεπιστημίου